Công tác thi đua, khen thưởng của cơ quan nhà nước giai đoạn hiện nay

1. Đặt vấn đề

Ngay sau khi cách mạng Tháng Tám thành công, đất nước giành được độc lập, chính quyền non trẻ cùng Nhân dân cả nước gặp muôn vàn khó khăn, gian khổ để chống lại “giặc đói”, “giặc dốt” và “giặc ngoại xâm” ngày 11/6/1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ra Lời kêu gọi thi đua ái quốc, chính thức phát động phong trào thi đua yêu nước trong toàn Đảng, toàn quân và toàn dân. Lời kêu gọi thi đua ái quốc của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có tác dụng lôi cuốn, động viên toàn Đảng, toàn dân và toàn quân phát huy truyền thống yêu nước, đoàn kết, ý chí tự lực, tự cường, vượt qua mọi hy sinh gian khổ, sẵn sàng cống hiến cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. 

Trong suốt các giai đoạn kháng chiến kiến quốc, xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, đấu tranh giải phóng miền Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta đã phát động nhiều phong trào thi đua, với sự tham gia hưởng ứng tích cực, mạnh mẽ, sâu rộng của nhân dân cả nước. Các phong trào thi đua ngày càng phát triển lan toả mạnh mẽ trong lao động sản xuất, trong học tập và nhất là trên trận tuyến đánh quân thù. Nhiều tấm gương sáng đã xuất hiện, nhiều tấm gương anh dũng hy sinh quên mình trong kháng chiến, nhiều tập thể, đơn vị, cá nhân anh hùng trong chiến đấu, lao động, sản xuất. 

Sau khi đất nước hoàn toàn thống nhất, tinh thần thi đua yêu nước theo tư tưởng Hồ Chí Minh tiếp tục phát triển, hướng vào thực hiện các nhiệm vụ của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Từ năm 1986, thực hiện đường lối đổi mới theo Nghị quyết Đại hội lần thứ VI của Đảng, các phong trào thi đua yêu nước tiếp tục phát triển, hướng vào việc giải quyết những nhiệm vụ khó khăn nhất của cả nước và của từng địa phương, cơ quan, đơn vị. 

Những năm gần đây, chủ đề: “Đoàn kết, sáng tạo, thi đua xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” đã được các ngành, các cấp hưởng ứng tích cực, bằng nhiều phong trào thi đua cụ thể, liên tục, thiết thực, có tác động lan tỏa rộng khắp trên tất cả các lĩnh vực, góp phần huy động được nhiều nguồn lực xã hội cho xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tiêu biểu là các phong trào: “Lao động giỏi, lao động sáng tạo”; “Thi đua quyết thắng”, “Vì an ninh Tổ quốc”; “Dạy tốt, học tốt”; “Dân vận khéo”… Đặc biệt, các phong trào thi đua trọng tâm do Thủ tướng Chính phủ phát động, như: “Đẩy mạnh phát triển kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại; thực hành tiết kiệm, chống lãng phí”, “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới”, “Vì người nghèo – Không để ai bị bỏ lại phía sau”, “Cán bộ, công chức, viên chức thi đua thực hiện văn hóa công sở”, “Cả nước thi đua xây dựng xã hội học tập, đẩy mạnh học tập suốt đời giai đoạn 2023 – 2030”, “Cả nước chung tay xóa nhà tạm, nhà dột nát trong năm 2025”… Các phong trào thi đua yêu nước, các cuộc vận động lớn của Đảng, Nhà nước và Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội đã phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, tạo động lực góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển đất nước. 

2. Tình hình thực hiện công tác thi đua, khen thưởng đối với cơ quan nhà nước 

Việc thực hiện công tác thi đua, khen thưởng đối với cơ quan nhà nước những năm qua có nhiều thuận lợi. Cụ thể: 

Một là, công tác thi đua, khen thưởng luôn nhận được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy Đảng, chính quyền, sự hưởng ứng tích cực của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị – xã hội, các tổ chức xã hội và sự đồng lòng của Nhân dân trong cả nước. Trong đó, Chỉ thị số 34-CT/TW ngày 07/4/2014 của Bộ Chính trị về tiếp tục đổi mới công tác thi đua, khen thưởng thể hiện rõ những quan điểm chỉ đạo, định hướng, là cơ sở chính trị quan trọng để các cấp ủy, chính quyền các cấp tập trung lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện công tác thi đua, khen thưởng có hiệu quả. 

Hai là, bộ máy nhà nước ở Việt Nam được tổ chức thống nhất từ trung ương đến địa phương và được hoạt động theo nguyên tắc cụ thể, mỗi cơ quan, tổ chức đều có chức năng, nhiệm vụ rành mạch. Vì vậy, việc lãnh đạo, chỉ đạo triển khai công tác thi đua, khen thưởng; tổ chức phát động các phong trào thi đua yêu nước; phát hiện, bồi dưỡng, tổng kết và nhân rộng điển hình tiên tiến có nhiều thuận lợi.

Ba là, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về thi đua, khen thưởng được hoàn thiện, tạo cơ sở pháp lý để quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng. Ngày 15/6/2022, Quốc hội đã thông qua Luật Thi đua, khen thưởng số 06/2022/QH15, tiếp tục thể chế quan điểm chỉ đạo của Đảng; đồng thời, kế thừa những ưu điểm, sửa đổi, bổ sung, khắc phục những tồn tại, hạn chế, bất cập trong quá trình triển khai thực hiện Luật năm 2003. Các quy định của Luật (năm 2022) đã tạo cơ sở cho việc nghiên cứu, hoàn chỉnh hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về thi đua, khen thưởng. Theo đó, Chính phủ ban hành đồng bộ 10 nghị định để quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành, cùng với các thông tư của các bộ, ngành, các quy chế của các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, tạo cơ sở pháp lý quan trọng để quản lý thi đua, khen thưởng đồng bộ, bằng pháp luật. 

Bốn là, công tác thi đua, khen thưởng dần đi vào nề nếp, các phong trào thi đua đã thực sự góp phần vào thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội của đất nước và của các bộ, ban, ngành, địa phương. Công tác khen thưởng cơ bản được thực hiện kịp thời, bảo đảm tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục, hồ sơ theo quy định; việc bình xét khen thưởng được thực hiện chặt chẽ, bảo đảm dân chủ, công khai, đúng người, đúng thành tích, đã có tác dụng giáo dục, động viên các tổ chức, cá nhân có thành tích tiêu biểu, xuất sắc. 

Năm là, Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm đến công tác phát hiện và nhân rộng điển hình tiên tiến. Cụ thể: 

(1) Với các cơ quan, đơn vị, tổ chức: “Việc phát hiện, bồi dưỡng, tổng kết và nhân điển hình tiên tiến phải được coi là nhiệm vụ trọng tâm trong đổi mới phương pháp tổ chức chỉ đạo các phong trào thi đua, bảo đảm thực hiện đồng bộ ở cả bốn khâu: phát hiện, bồi dưỡng, tổng kết và nhân điển hình tiên tiến. Quan tâm tạo điều kiện để các điển hình tiên tiến được tuyên truyền nêu gương, tạo sự lan tỏa trong cơ quan, đơn vị, bộ, ngành, địa phương”1.

(2) Với người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị: “trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo và chịu trách nhiệm về kết quả công tác thi đua, khen thưởng; phát hiện cá nhân, tập thể, hộ gia đình có thành tích để khen thưởng theo thẩm quyền hoặc đề nghị cấp trên khen thưởng; nhân rộng điển hình tiên tiến; đánh giá thành tích; chịu trách nhiệm về quyết định khen thưởng và việc trình cấp trên khen thưởng”2.

Ngày 09/12/2022 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1526/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Tuyên truyền gương điển hình tiên tiến giai đoạn 2022 – 2025”, là cơ sở để các bộ, ban, ngành, địa phương đã ban hành chương trình, kế hoạch tuyên truyền gương điển hình tiên tiến giai đoạn 2022 – 2025 với yêu cầu, nội dung, nhiệm vụ, giải pháp và cách thức thực hiện cụ thể, chi tiết nhằm đẩy mạnh công tác phát hiện, bồi dưỡng, nhân rộng điển hình tiên tiến, đồng thời quy định rõ trách nhiệm của người đứng đầu trong phát hiện, bồi dưỡng, nhân rộng điển hình tiên tiến từ các phong trào thi đua trong ngành, trên địa bàn.

Sáu là, công tác truyền thông, thông tin được đẩy mạnh. Nhiều điển hình tiên tiến trên các lĩnh vực, được các bộ, ban, ngành, địa phương, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị – xã hội từ trung ương tới cơ sở và các cơ quan thông tấn, báo chí kịp thời phát hiện, biểu dương, với nhiều hình thức sinh động, lan tỏa trong xã hội. Nhiều chương trình, hoạt động nhằm biểu dương, tôn vinh các tập thể, cá nhân tiêu biểu trên nhiều lĩnh vực, tạo sự lan tỏa mạnh mẽ trong đời sống xã hội, khơi dậy lòng yêu nước và tự hào dân tộc.

Bảy là, bộ máy làm công tác thi đua, khen thưởng ở bộ, ban, ngành, địa phương và cơ quan, tổ chức, đơn vị mặc dù có nhiều thay đổi, nhưng hoạt động cơ bản hiệu quả. Đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, những người làm công tác thi đua, khen thưởng các cấp được quan tâm bố trí, có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cơ bản đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ được giao.

Tuy vậy, trong quá trình thực hiện công tác thi đua, khen thưởng đối với cơ quan nhà nước cũng gặp không ít những khó khăn, đó là:

(1) Nhận thức về vai trò, tác dụng của phong trào thi đua và công tác khen thưởng của một số cấp ủy, chính quyền, người đứng đầu cơ quan, đơn vị chưa đầy đủ, chưa thường xuyên lãnh đạo, chỉ đạo; một số nơi còn coi nhẹ vai trò, tác dụng của phong trào thi đua hoặc giao hết cho cơ quan chuyên trách làm công tác thi đua, khen thưởng thực hiện nên chưa phát huy được sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị trong thực hiện công tác thi đua, khen thưởng. 

(2) Thực tiễn công tác thi đua, khen thưởng rất đa dạng, phong phú, liên quan đến cả hệ thống chính trị, các cấp, các ngành, các tổ chức, cơ quan, đơn vị và các tầng lớp nhân dân. Vì vậy, quá trình xây dựng và tổ chức thực hiện các quy định trên thực tế gặp những khó khăn, vướng mắc trong việc bảo đảm tính khả thi và bao quát được thực tiễn đời sống xã hội.

(3) Phong trào thi đua một số bộ, ban, ngành, địa phương chưa liên tục, nội dung chưa phong phú, chưa gắn với giải quyết các nhiệm vụ chính trị, nhiệm vụ trọng tâm, trọng điểm của cơ quan, đơn vị, địa phương. Công tác phát hiện, bồi dưỡng nhân tố điển hình trong phong trào thi đua chưa được quan tâm đúng mức. 

(4) Công tác phát hiện các điển hình là tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua của một số bộ, ban, ngành, địa phương để đề xuất biểu dương, khen thưởng, nhân rộng có lúc, có nơi chưa được chú trọng. Việc khen thưởng đột xuất, khen thưởng cho công nhân, nông dân, người lao động trực tiếp tuy đã có sự chuyển biến nhưng chưa đồng đều ở các bộ, ban, ngành, địa phương. Các hình thức tôn vinh, nhân rộng điển hình tiên tiến chưa thực sự đa dạng, phong phú, vì vậy sức lan tỏa của điển hình tiên tiến trong cộng đồng, xã hội còn có những mặt hạn chế.

(5) Công tác khen thưởng ở một số nơi chưa bám sát các phong trào thi đua, chưa lấy kết quả phong trào thi đua làm căn cứ, cơ sở để khen thưởng. Trong công tác khen thưởng, cá biệt vẫn có những tập thể, cá nhân được khen thưởng nhưng thành tích chưa thật sự tiêu biểu, nên chưa phát huy tác dụng giáo dục, nêu gương và lan tỏa. Việc đề nghị khen thưởng cấp Nhà nước đối với người trực tiếp lao động, sản xuất, kinh doanh, chiến đấu và công tác, việc khen thưởng thông qua phát hiện các điển hình chưa tạo được sự chuyển biến sâu rộng từ cơ sở và đồng đều ở các bộ, ban, ngành, địa phương. 

3. Một số định hướng về công tác thi đua, khen thưởng thời gian tới

Để công tác thi đua, khen thưởng tiếp tục là động lực quan trọng góp phần phát triển kinh tế – xã hội của đất nước theo Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, công tác thi đua, khen thưởng của cơ quan nhà nước thời gian tới cần tập trung vào một số vấn đề sau:

Thứ nhất, công tác lãnh đạo, chỉ đạo.

Tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng đối với công tác thi đua, khen thưởng; tiếp tục quán triệt, tuyên truyền chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về thi đua, khen thưởng trong cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức và mọi tầng lớp nhân dân, làm chuyển biến nhận thức về vai trò, vị trí và tầm quan trọng của công tác thi đua, khen thưởng. Thông qua các phong trào thi đua, tạo được động lực cách mạng của quần chúng, phát huy được sức mạnh của khối đại đoàn kết dân tộc, vượt qua những khó khăn, thách thức, thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và chủ động hội nhập quốc tế. Các cấp ủy, tổ chức Đảng, thủ trưởng các cơ quan, đơn vị cần tập trung lãnh đạo, chỉ đạo công tác thi đua, khen thưởng. Việc phát hiện, bồi dưỡng, tổng kết và nhân điển hình tiên tiến phải được quan tâm đúng mức. 

Gắn kết các phong trào thi đua yêu nước với Chỉ thị 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”; Nghị quyết số 04-NQ/TW (khóa XII) của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ làm cho các phong trào thi đua yêu nước chứa đựng nội dung sâu sắc về tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh, qua đó nâng cao chất lượng các phong trào thi đua, các cuộc vận động quần chúng của Đảng.

Các cấp ủy, tổ chức đảng, lãnh đạo cơ quan đơn vị cần có kế hoạch cụ thể để tiếp tục tập trung tuyên truyền, quán triệt sâu sắc, và huy động được sức mạnh tổng hợp của các cơ quan truyền thông, cơ sở giáo dục đào tạo tham gia tích cực vào công tác tuyên truyền, giáo dục, cổ động phong trào thi đua và công tác khen thưởng. Tham mưu tổng kết 10 năm thực hiện Chỉ thị số 34-CT/TW của Bộ Chính trị về tiếp tục đổi mới công tác thi đua, khen thưởng; qua đó, đề xuất việc tiếp tục đổi mới công tác thi đua, khen thưởng để lãnh đạo, chỉ đạo trong tình hình mới.

Thứ hai, đổi mới nội dung, hình thức, phương thức tổ chức các phong trào thi đua yêu nước; nâng cao chất lượng công tác khen thưởng.

Phong trào thi đua cần tập trung về cơ sở và được tổ chức phát động với những hình thức phong phú, hấp dẫn, có chủ đề, tên gọi dễ nhớ, có tiêu chí thi đua cụ thể, phù hợp với đặc điểm tình hình, chức năng của từng bộ, ban, ngành, địa phương, cơ quan, đơn vị và nguyện vọng của quần chúng nhân dân. Thực hiện nghiêm túc việc đôn đốc, kiểm tra, sơ kết, tổng kết. Qua các phong trào thi đua, lựa chọn các tập thể, cá nhân có thành tích tiêu biểu để tôn vinh, khen thưởng kịp thời. Cùng với việc tổ chức phát động phong trào thi đua thường xuyên hằng năm, kết hợp phát động các phong trào thi đua theo chuyên đề để hướng phong trào thi đua vào việc giải quyết những khó khăn vướng mắc, những mặt còn hạn chế, yếu kém, những nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách của từng bộ, ban, ngành, địa phương, đơn vị.

Thực hiện chuyển đổi số, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác thi đua, khen thưởng, từ việc tiếp nhận, thẩm định hồ sơ khen thưởng đến việc thông báo kết quả khen thưởng, đảm bảo đồng bộ, liên thông giữa các cơ quan, tổ chức, cá nhân. Hoàn thiện cơ sở dữ liệu ngành thi đua khen thưởng, thống nhất áp dụng trên phạm vi toàn quốc. 

Thứ ba, đẩy mạnh công tác tuyên truyền; phát hiện, bồi dưỡng, tổng kết và nhân rộng điển hình tiên tiến. 

Tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về thi đua, khen thưởng. Duy trì và đẩy mạnh các hình thức tuyên truyền phổ biến pháp luật về thi đua, khen thưởng có hiệu quả qua ứng dụng công nghệ thông tin, báo chí, phát thanh truyền hình, kết hợp các hội nghị, hội thảo. Đặc biệt, quan tâm tuyên truyền, tập huấn cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, những người làm công tác thi đua, khen thưởng để hiểu sâu và nắm vững các quy định của pháp luật nói chung và những vấn đề liên quan đến thực tiễn công tác quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng. Cùng với đó, tuyên truyền các mô hình, kinh nghiệm của các tập thể, cá nhân tiêu biểu xuất sắc trong phong trào thi đua để tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực. 

Thực hiện tốt công tác phát hiện, bồi dưỡng, tổng kết và nhân điển hình tiên tiến, coi đây là nhiệm vụ trọng tâm trong đổi mới phương pháp tổ chức chỉ đạo các phong trào thi đua. Xây dựng, bồi dưỡng, tuyên truyền và nhân rộng các mô hình mới, hiệu quả, điển hình tiên tiến thực sự tiêu biểu xuất sắc, có sức lan tỏa; đẩy mạnh tuyên truyền, nhân rộng, phát huy tốt vai trò của điển hình tiên tiến, nhất là việc nêu gương, học tập trong cơ quan, đơn vị, địa phương, cơ sở. Thực hiện đồng bộ tốt cả 4 khâu: phát hiện – bồi dưỡng – tổng kết – nhân điển hình tiên tiến. 

Công tác phát hiện, bồi dưỡng, tổng kết, nhân rộng điển hình tiên tiến cần phải được thực hiện thống nhất, khoa học, trong đó chú trọng khâu phát hiện là cơ sở để bồi dưỡng điển hình tiên tiến; đồng thời quan tâm đánh giá, sơ kết, tổng kết phong trào thi đua để biểu dương, tôn vinh điển hình tiên tiến có thành tích trong phong trào thi đua và cuối cùng là nhân rộng điển hình tiên tiến phải có cách làm phù hợp, sáng tạo không những động viên tập thể, cá nhân có thành tích mà còn qua đó tạo sức lan tỏa, khuyến khích, thôi thúc những tập thể, cá nhân khác tự nguyện tham gia phong trào thi đua góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Thứ tư, kiện toàn bộ máy tổ chức và nâng cao chất lượng đội ngũ những người làm công tác thi đua, khen thưởng.

Kiện toàn bộ máy làm công tác thi đua, khen thưởng thống nhất, ổn định từ trung ương đến địa phương, theo hướng tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả để tham mưu hoạch định thể chế, chính sách và triển khai thực hiện các quy định của pháp luật về thi đua, khen thưởng đồng bộ, sát thực tế. Cần quan tâm xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, những người làm công tác thi đua, khen thưởng đủ về số lượng, bảo đảm về chất lượng, hợp lý về cơ cấu để thực hiện tốt vai trò tham mưu tổ chức các phong trào thi đua và thực hiện công tác khen thưởng, đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới.

TS. Phạm Đức Toàn - Phó Trưởng ban Ban Thi đua Khen thưởng Trung ương, Bộ Nội vụ

Chú thích:
1. Chỉ thị số 34-CT/TW ngày 07/4/2014 của Bộ Chính trị về tiếp tục đổi mới công tác thi đua, khen thưởng.
2. Khoản 1 Điều 13 Luật Thi đua, khen thưởng năm 2022. 
Tài liệu tham khảo:
1. Luật Thi đua, khen thưởng năm 2003 (sửa đổi, bổ sung một số điều của năm 2005; 2013).
2. Quyết định số 1526/QĐ-TTg ngày 09/12/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Tuyên truyền gương điển hình tiên tiến giai đoạn 2022 – 2025”.
3. Nâng cao chất lượng công tác thi đua, khen thưởng trong giai đoạn hiện nay. https://www.quanlynhanuoc.vn, ngày 10/11/2020.
4. Giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về công tác thi đua trong thời gian tới. https://www.quanlynhanuoc.vn, ngày 14/12/2022.